Μυθολογία του βλέμματος (Μούσες 3)

Στέλιος Ράμφος

Αφορμές πνευματικού αναπροσανατολισμού

Το βιβλίο αυτό δεν το περίμενα: γράφτηκε σαν παρένθεση κατά παραγγελίαν. Τον Νοέμβριο 1994 καθημερινή εφημερίδα μου ζήτησε επίμονα μακράς πνοής κυριακάτικη ολοσέλιδη συνεργασία με θέματα δικής μου επιλογής. Συμφώνησα υπό τον όρο τα άρθρα να εκτυπωθούν στα ελληνικά -δηλαδή με το πολυτονικό σύστημα-, πράγμα το οποίον η διεύθυνση απεδέχθη, οπότε άρχισα να γράφω και να παραδίδω κείμενα. Η έναρξη των δημοσιεύσεων είχε ορισθεί για την Πρωτοχρονιά 1995. Όταν όμως έφθασε η ώρα, η δημοσίευση ανεβλήθη και συνέχισε να αναβάλλεται, ενώ εξακολουθούσα να παραδίδω υλικό, μέχρις ότου ζητώντας προς τα μέσα του Μαΐου να σαφηνισθεί επιτέλους η κατάσταση μου διεμηνύθη, χωρίς περισσότερες εξηγήσεις, ότι η συνεργασία με την εφημερίδα ματαιώνεται. Εν τω μεταξύ η σειρά των άρθρων, πλην του τελευταίου, ήταν έτοιμη και δεν μου έκανε καρδιά να μην τη συμπληρώσω. Αλλά τώρα δεν με απασχολούσε πια το ευρύ κοινό της εφημερίδας και το άρθρο μετεβλήθη σε αρκετά απαιτητικό και εκτενές μελέτημα: βρήκα την ευκαιρία να εξηγηθώ εν τινι μέτρω για τον χαρακτήρα της εξατομικεύσεως. Η «ευκαιρία» τούτη ίσως κράτησε περισσότερο απ’ ό,τι λογάριαζα, πάντως η σειρά των άρθρων για τη σημερινή Ελλάδα ως πνευματικό ζήτημα, έστω άνισα, ολοκληρώθηκε. Σ’ αυτά πρόσθεσα τρία σημειώματα περί ζωγραφικής (το πρώτο του 1983, και δύο επόμενα του 1995), μια διάλεξη περί παιδείας στο Κολλέγιο Αθηνών (1991), δημοσιευμένη αργότερα στον «Οικονομικό Ταχυδρόμο» (Νοέμβριος 1992), και παρέδωσα το βιβλίο, με μικρές προσθήκες και διορθώσεις, προς εκτύπωσιν.

Στέλιος Ράμφος

Όσο οι Έλληνες θα κυνηγούμε απαντήσεις, θα αναζητούμε γεωγραφική ταυτότητα και θα προβληματιζώμαστε αν ανήκουμε στην Ανατολή ή στην Δύσι· όταν μάθουμε να ρωτάμε, θα ανακαλύψουμε ότι το όλο ζήτημα ήταν περί όνου σκιάς. Ψάχνουμε σε σημεία του ορίζοντος, ενώ ζούμε σε λάθος χρόνο. Όθεν η αντιφατικότης μας, η σύγχυσι αξιών, η ασχήμια των έργων μας. Το πουθενά του χρόνου μας πληρώνουμε ως έλλειψι κριτηρίων. Δεν μας λείπει η Ανατολή· μας λείπει όμως ο προσ-ανατολισμός, ένα γερό πάτημα που να σπρώχνη τις ψυχές προς τον καινούργιο χρόνο της δικής τους Ανατολής και αλήθειας. Μας λείπει η εντός Ανατολή, που είναι και στα τέσσερα σημεία του ορίζοντα.

Στέλιος Ράμφος

Αφήγησι της ελληνικής πτήσεως από τον Φαίδρο του Πλάτωνος στις πραγματείες του Πλωτίνου περί ωραίου.

Σκοπός αυτού του εγχειρήματος είναι να αναδειχθή η εκτίναξι του ελληνικού πολιτισμού προς την ζωή του πνεύματος, εκτίναξι η οποία συνεπάγεται μεγαλύτερη εσωτερικότητα, υψηλότερο αίσθημα ευθύνης προς τον κόσμο και τον γνωστό ή άγνωστο συνάνθρωπο. Η ανοικτότης αυτή ως αποδέσμευσι από την εγωτική και λοιπή βαρύτητα έχει κάτι παρθενικό, μία διαθεσιμότητα προς γονιμοποίησι από κάθε τι υπεροχικό. Το ποιοτικών ανώτερο εδώ είναι πνευματικό, αλλά πνευματικό δεν σημαίνει εξαυλωμένο, σημαίνει αποφασιστικά πιο σύνθετο, πραγματικότητα υπερτέρα του αθροίσματος των στοιχείων και των μερών της. Αίφνης η συνείδησι υπερβαίνει το σύνολο των εγκεφαλικών κέντρων και η ακτινοβολία ενός προσώπου το σύνολο των χαρακτηριστικών. Στην κατηγορία τούτης της ανωτερότητος ανήκει η ομορφιά, που αυξάνει κατά την καθαρότητα των έργων μας, την τιμιότητα των σκοπών μας και κατά την ψυχική μας ειρήνη. Έτσι πραγματικότης μου δεν είναι η υλικότης μου αλλά η μοναδικότης μου – ο ενεργός προσωπικός μου τρόπος να υπάρχω. Η δίψα του ωραίου θέτει ευθέως επί τάπητος την σχέσι μας με τον Θεό, σχέσι συνυφασμένη με τον έρωτα ως βαθύτατη επιθυμία της πραγματώσεως του ανθρώπου.