Time Out. Η ελληνική αίσθηση του χρόνου (13η Έκδοση)

Στέλιος Ράμφος

Αφορμές πνευματικού αναπροσανατολισμού

Το βιβλίο αυτό δεν το περίμενα: γράφτηκε σαν παρένθεση κατά παραγγελίαν. Τον Νοέμβριο 1994 καθημερινή εφημερίδα μου ζήτησε επίμονα μακράς πνοής κυριακάτικη ολοσέλιδη συνεργασία με θέματα δικής μου επιλογής. Συμφώνησα υπό τον όρο τα άρθρα να εκτυπωθούν στα ελληνικά -δηλαδή με το πολυτονικό σύστημα-, πράγμα το οποίον η διεύθυνση απεδέχθη, οπότε άρχισα να γράφω και να παραδίδω κείμενα. Η έναρξη των δημοσιεύσεων είχε ορισθεί για την Πρωτοχρονιά 1995. Όταν όμως έφθασε η ώρα, η δημοσίευση ανεβλήθη και συνέχισε να αναβάλλεται, ενώ εξακολουθούσα να παραδίδω υλικό, μέχρις ότου ζητώντας προς τα μέσα του Μαΐου να σαφηνισθεί επιτέλους η κατάσταση μου διεμηνύθη, χωρίς περισσότερες εξηγήσεις, ότι η συνεργασία με την εφημερίδα ματαιώνεται. Εν τω μεταξύ η σειρά των άρθρων, πλην του τελευταίου, ήταν έτοιμη και δεν μου έκανε καρδιά να μην τη συμπληρώσω. Αλλά τώρα δεν με απασχολούσε πια το ευρύ κοινό της εφημερίδας και το άρθρο μετεβλήθη σε αρκετά απαιτητικό και εκτενές μελέτημα: βρήκα την ευκαιρία να εξηγηθώ εν τινι μέτρω για τον χαρακτήρα της εξατομικεύσεως. Η «ευκαιρία» τούτη ίσως κράτησε περισσότερο απ’ ό,τι λογάριαζα, πάντως η σειρά των άρθρων για τη σημερινή Ελλάδα ως πνευματικό ζήτημα, έστω άνισα, ολοκληρώθηκε. Σ’ αυτά πρόσθεσα τρία σημειώματα περί ζωγραφικής (το πρώτο του 1983, και δύο επόμενα του 1995), μια διάλεξη περί παιδείας στο Κολλέγιο Αθηνών (1991), δημοσιευμένη αργότερα στον «Οικονομικό Ταχυδρόμο» (Νοέμβριος 1992), και παρέδωσα το βιβλίο, με μικρές προσθήκες και διορθώσεις, προς εκτύπωσιν.

Στέλιος Ράμφος

Ανάγνωση της Πολιτείας του Πλάτωνος

Η παιδεία δεν είναι συσσώρευση γνώσεων και πληροφοριών που με το φορτίο τους καταντούν παθητικό τον άνθρωπο. Είναι μόρφωση, ικανότης δημιουργικής ενέργειας και συνθετικής σκέψεως. Πεπαιδευμένος, ο άνθρωπος ξέρει τι να επιθυμεί. Απαίδευτος, αφήνεται στην απληστία, την φιλαρχία, την επιθετικότητα. Στόχος της παιδείας είναι η αύξηση του πολιτισμού, δεν είναι οι αλλοπρόσαλλες αυτοβεβαιώσεις. Είναι η ανάπτυξη των προϋποθέσεων του ευ ζην και όχι η εξασφάλιση ζωώδους επιβιώσεως. Αυτό το «ευ» έχει καθοριστική σημασία για όποιον το διεκδικεί συνειδητά: Η ύπαρξη του πλουταίνει με έναν πλατύτερο εαυτό, ενώ χρεωκοπεί κυριολεκτικά σ’ εκείνον του ιδιοτελούς συμφέροντος. Η πραγματική ζήτηση του αρίστου θέλει αρίστους για να επιτύχουν την σύνθεση του πολλαπλού και διαφορετικού με κριτήριο το καλύτερο δυνατό για όλους.

Στέλιος Ράμφος

Ο τίτλος του βιβλίου δηλώνει τον διφορούμενο και γι’ αυτό συχνά δραματικό χαρακτήρα ενός κόσμου ο οποίος ανασαίνει ελεύθερα και συγχρόνως ασφυκτιά στην ατμόσφαιρα των επιλογών του. Το ερώτημα είναι: πώς περνούμε από την τυραννική ανελαστικότητα των μονοσήμαντων αληθειών στην ωριμότητα της αποδοχής του πολυσήμαντου. Από τα περιεχόμενα τα πρώτα έξι κείμενα έχουν ήδη δημοσιευθεί, ενώ το επίμετρο για το ρεμπέτικο και την καθολικότητα του μοναδικού μαζί με τα τέσσερα τελευταία κείμενα είναι ανέκδοτα.

Στέλιος Ράμφος

Απόλογος για τον Μαρξ και λόγος για τον Καστοριάδη

(. . .) Η φιλοσοφία κινδυνεύει ακριβώς από την ρευστότητα των συμβεβηκότων, όταν τα αντιμετωπίζει ως δεδομένα ουσιαστικά. Εξ ου και επιλέγει τον αφηρημένο λόγο, προκειμένου να βαδίσει ανενόχλητα. Η ανάμιξη με τα περιστατικά και τα συμπαρομαρτυρούντα κάνει μία συνεπή σκέψη να φαίνεται ή και να γίνεται ασυνεπής. Ο φιλοσοφικός λόγος είναι μια πάλη με το χρόνο και το χώρο, που σχετικοποιούν την αλήθεια. Πρέπει να μην υποκύψει στη φθορά του σχετικού, οπότε προτιμά να διακυβεύεται η ουσία. Γι’ αυτό και του μένει μόνο η ποίηση της ενοράσεως, η συμφωνία των ιδεών ως μέσον συγκινήσεως. Δεν είναι ψυχρό κατασκεύασμα, ούτε ψυχρός ο κατασκευαστής. (. . .)