Γυναίκες της προσμονής και του καημού

Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης

Εικονογράφηση: Γιώργος Κόρδης

Δύο, τρεις, πέντε, δέκα σταλαγμοί. Όμοιοι με το μονότονον βήμα του άγρυπνου ναύτου φρουρού εις την κουβέρταν. (…) Οι πετεινοί δεν είχαν λαλήσει το τρίτον λάλημα. Ίσως είχαν τρομάξει από την βαθείαν, θρηνώδη φωνήν του σαλεπτσή, όστις είχεν αρχίσει το φθινόπωρον, νύκτα βαθιά, να κράζη. Ήτο ως κρωγμός αγνώστου ορνέου, το οποίον είχε χάσει τον αέρα του, και είχεν ενσκήψει μέσα εις την πόλιν, κ’ εζήτει αρπάγματα να σπαράξη. […]

Ο Πατέρας μου -μύρο το κύμα που τον τύλιξε- δεν είχε σκοπό να με κάμη ναυτικό. – Μακριά, έλεγε, μακριά, παιδί μου, απ’ τ’ άτιμο στοιχειό! Δεν έχει πίστη, δεν έχει έλεος. Λάτρεψέ την όσο θες, δόξασέ την· εκείνη το σκοπό της. Μη κοιτάς που χαμογελά, που σου τάζει θησαυρούς. Αργά-γρήγορα θα σου σκάψη το λάκκο ή θα σε ρίξη πετσί και κόκκαλο, άχρηστο στον κόσμο. Είπες θάλασσα, είπες γυναίκα, το ίδιο κάνει. […]

Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης

«Τριανταδύο χρόνων, χωρισμένη, ρίχνει μια ματιά κατανόησης στον κόκκινο δίσκο που χάνεται, προσπερνάει μια μικρή εκκλησία που στέκει ξεκάρφωτη στην άκρη του γκρεμού μ’ ένα λευκό πανί ν’ ανεμίζει στην πόρτα της. Κάνει δυο βήματα, στέκεται, γυρίζει και βλέπει στα μάτια τη μικρή ξεκάρφωτη εκκλησία, της έρχεται να κάνει το σταυρό της και δεν τον κάνει γιατί ντρέπεται, χιλιάδες φίλοι μέσα της της λένε να μην το κάνει, τι νόημα έχει αυτό που κάνει, το κάνει χωρίς να το εννοεί, δεν είναι του επιπέδου της να κάνει το σταυρό της, αυτό το κάνουν άνθρωποι που δεν σκέφτονται τι νόημα έχει αυτό που κάνουν. Χιλιάδες φίλοι ψιθυρίζουν μέσα της ότι είναι μεγάλο ατόπημα να κάνεις το σταυρό σου, είναι υποκρισία, είναι αμαρτία, είναι κακό σημάδι, είναι αίσχος, είναι μαλακία, είναι ανοησία, είναι γελοίο, είναι ηλίθιο, είναι τρέλα, είναι μεγάλη υποχώρηση, μην το κάνεις αυτό το πράγμα, Ρέα Φραντζή, το κάνεις χωρίς να το εννοείς. Αυτή την εκκλησία την έβαλαν εδώ, στην άκρη του γκρεμού, χωρίς να το εννοούν. Το λευκό πανί ανεμίζει στην πόρτα της χωρίς να το εννοεί […].»
Το απόσπασμα, με το οποίο αρχίζει, μάλλον ανορθόδοξα, ο μικρός αυτός πρόλογος, είναι η αρχή του αριστουργηματικού κεφαλαίου «Δύση» του πολυτρόπως εκπληκτικού μυθιστορήματος «Η γραμμή του ορίζοντος». Το έγραψε ο Χρήστος Βακαλόπουλος, που πέθανε στις 29 Ιανουαρίου 1993, τριανταεφτάχρονος. Το παρέθεσα κινημένος από πολλαπλή φιλολογική οπισθοβουλία, συνάμα όμως και από την επιθυμία να παρακινήσω τους αναγνώστες του τόμου αυτού να διαβάσουν τη Γραμμή του ορίζοντος, αφού μάλιστα έχω τη βεβαιότητα πώς ο Παπαδιαμάντης θα τη συνυπέγραφε με αίσθημα πατρικής χαράς. Όσο για την οπισθοβουλία μου, ούτε λόγος ότι καθόλου δεν είναι απαλλαγμένη από εμπάθεια. Πώς να μην σκιρτώ και να μην χειροκροτώ, νοερά και κυριολεκτικά, όταν η Ρέα Φραντζή, παρά την αρνησίσταυρη αδολεσχία χιλιάδων ψύχραιμων και σωφρόνων φίλων, «στέκεται ακίνητη, μαγνητισμένη, μελαχρινή, χωρισμένη και κάνει ντροπαλά το σταυρό της δέκα βήματα από την άκρη του γκρεμού»; […]

Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης

Η ξυλοδεσιά έτριζε και το διήγημα έτρεμε γραμμή τη γραμμή. Πως γελάστηκε ο Τραυλαντώνης, άνθρωπος μυαλωμένος και συγγραφέας προσεχτικός, και το τιτλοφόρησε «Τα Χριστούγεννα του Αμερικάνου»; Για να δηλώσει άραγε πως μαθήτευσε παρά τους πόδας Γαμαλιήλ; Δεν αποκλείεται· αλλά καθώς το διάβαζα αισθανόμουν να με πιάνει το σφίξιμο εκείνο, που μου έφερε παλιότερα η ανάγνωση ενός διηγήματος του Νιρβάνα με ηρωίδα τη Σκοπελίτισσα Λιαλιώ.
Είχα αναρωτηθεί και τότε πώς γινόταν να μην προβλέψει ο τόσο καλός γνώστης και φίλος του Παπαδιαμάντη ότι ήταν εξαιρετικά παρακινδυνευμένο να δανεισθεί το όνομα της «Νοσταλγού», μυθικό πια και απαραβίαστο. Επιχειρούσε ίσως έτσι την οριστική παλιννόστηση από τη Σκιάθο στη Σκόπελο, Σκοπελίτης ο ίδιος, του λεπτοφυούς κοριτσιού, που παρακαλούσε να δει τα βουνά του νησιού της για να της διαβούν οι πόνοι. Αλλά το όνομα ήταν ασήκωτο και το διήγημα είχε καταρρεύσει. […]