Ο Ρωμηός και το θαύμα

Παντελής Β. Πάσχος

Προσευχή, κατάνυξη και ποίηση

Υμναγιολογικά Κείμενα και Μελέτες – 9

Τούτο το βιβλίο δεν είναι καρπός μελέτης και σοφίας. Ούτε οφείλει τη σύνθεσή του στη φαντασία ή την έμπνευση. Αν υπάρχει μια σοφία στις σελίδες του, είν’ εκείνη που πηγάζει από την καρδιά και τον πόνο ή τη θλίψη που την πλαταίνουν, κατά τον ψαλμωδό και το «εν θλίψει επλάτυνάς με»… Μεγάλη ανάπαυση έλαβα, διαβάζοντας τη συλλογή των κατανυκτικών πατερικών προσευχών του αγίου Νικοδήμου του Αγιορείτου, από την οποία μετέφερα εδώ (στη σημερινή γλώσσα μας) το «Προοίμιον περί Προσευχής» του μεγαλύτερου κατά τη γνώμη μου θεολόγου των νεωτέρων χρόνων, αλλά και εφτά από τις σημαντικώτερες προσευχές της συλλογής του. Επήρα, έπειτα, δέκα προσευχές από ένα χειρόγραφο της εποχής της Τουρκοκρατίας, τις οποίες αργότερα ευρήκα και σε μια Σύνοψιν Ιεράν του 1783 (Ενετίησιν αψπγ΄), φερμένη από ένα μοναστήρι της Κύπρου. Πρόκειται για ένα Κατανυκτικόν Εβδομαδάριον, όπου βγαίνει στην επιφάνεια το πένθος και η κατάνυξη της κάθε ημέρας, δηλαδή «τα πάθια κι οι καημοί του κόσμου», που -όπως έλεγε ο μεγάλος Σκιαθίτης Γέροντας – δεν έχουν τελειωμό ποτέ…

Μοναχός Μωυσής Αγιορείτης

[…] Για το Άγιον Όρος γράφτηκαν τόσα πολλά και γράφονται ακόμη και θα γραφούν φυσικά πολλά και δεν ξέρω γιατί τόσο πολύ θέλω και ‘γω κάτι να γράψω ακόμη. […] Στις σελίδες που θ’ ακολουθήσουν θα καταθέσω όλη την αγάπη μου για το Περιβόλι της Παναγίας, γι’ αυτό δεν μπορώ να καταθέσω όλο τον πόνο μου, δεν μπορώ όμως και να τον κρύψω. Δέκα και χρόνια στη Σιμωνόπετρα και είκοσι στη Σκήτη του Αγίου Παντελεήμονος είναι πολύ λίγα για ν’ ανιχνεύσεις τη μακρά ιστορία του πεφιλημένου Όρους, μιας παράδοσης αρχαίας, μιας πορείας ωραίας, μέσα στη νοηματισμένη σιγή, στο μυστικό θαύμα, στο έκπαγλο δέος, στο θερμό δάκρυ, που συνέχεες μέσα στην κατάνυξη ή στο ράγισμα του ατίθασου εγώ, ή στην παρόρμηση του συναισθήματος ή στον δυνατό πόνο μιας αλλοτρίωσης, μιας δίψας αξεδίψαστης, της ένδοξης αδοξίας, της ασκητικής χαρμολύπης, της νηφάλιας μέθης, της εν επιγνώσει φιλοκαλίας, της γλυκειάς θεομητροφιλίας, της βροντόφωνης σιωπής, ενός μακρόσυρτου αγιορείτικου μεσονυκτικού, στην ημίφωτη Λιτή του κεντρικού Καθολικού της ιεράς Μονής ή στο ταπεινό παρεκκλήσι της ιεράς Σκήτης, της πενιχρής Καλύβης του Χρυσορρήμονος Ιωάννου του πάνυ. Ευλογητός ο Θεός, ο θέλων πάντας ανθρώπους σωθήναι και εις επίγνωσιν αληθείας ελθείν. (από το πρόλογο του βιβλίου)

Ο όσιος Ανδρέας ο Σαλός, Σκύθης την καταγωγή, έζησε τον ι΄ αιώνα στην Κωνσταντινούπολη όπου είχε μεταφερθεί ως δούλος και όπου έδρασε προσποιούμενος τον σάλο, τον «έξηχο», ύστερα από θεία προτροπή που έλαβε σε δράμα του. Ο παρών βίος του είναι έργο του Ιερέως Νικηφόρου, φίλου και πνευματικού του οσίου, ενός εκ των πρεσβυτέρων του ναού της Αγίας Σοφίας, και πρέπει να έχει γραφεί περί τα τέλη του ι’ αιώνα. Για τη μετάφραση λάβαμε υπ’ όψιν μόνο το κείμενο της εκδόσεως Migne PG 111, 627-888 (λείπει το κεφάλαιο 22), χωρίς να το συμπληρώσουμε με κείμενα άλλων κωδίκων. Αποφύγαμε, επίσης, γλωσσικές, ιστορικές ή άλλες παρατηρήσεις και επεξηγήσεις, εφόσον σκοπός μας δεν είναι η φιλολογική παρουσίαση του έργου, αλλά η όσον το δυνατόν πλησιέστερη μεταφορά του στη ομιλούμενη σήμερα ελληνική γλώσσα αποπειρώμενοι να διατηρήσουμε το ύφος και τη συγκίνηση που προκαλεί το έξοχο κείμενο του πρωτοτύπου. Η Εκκλησία μας εορτάζει τη μνήμη του Οσίου Ανδρέου του Σαλού την 28η Μαΐου.

«Ο γαρ τεχνίτης της διαπλάσεως ημών δώσει την χάριν και μαθήση της πείρας, ότι του ημετέρου κάλλους και της σπουδαζομένης ευμορφίας η νηστεία κομμώτρια… Ου λιμός εστίν, αλλά μικρός παρολκή· ουκ απαραίτητος τιμωρία, αλλ’ αυθαίρετος αποχή· ου δουλοπρεπής ανάγκη, αλλ’ ελευθέρα φιλοσοφία. Εύξαι και ισχύσεις…» «Νηστεία γαρ της ψυχής εστί τροφή, και καθάπερ αύτη η σωματική τροφή πιαίνει το σώμα, ούτω καλή νηστεία την ψυχήν ευτονωτέραν εργάζεται, κούφον αυτή το πτερόν κατασκευάζει, μετάρσιον αυτήν ποιεί, τα άνω φαντάζεσθαι προξενεί, ανωτέραν αυτήν των ηδονών και των ηδέων του παρόντος βίου απεργαζομένη…» […]