Η θεωρία και η κλινική του ναρκισσισμού

Ο ναρκισσισμός ως θεωρητική και κλινική οντότητα απασχόλησε τον ιδρυτή της ψυχανάλυσης σχεδόν από την αρχή  του έργου του. Τη συνάντησε ως μια σοβαρή αντίσταση την οποία αναπτύσσει το Εγώ, όταν εκτίθεται στην αναλυτική διαδικασία. Ο Freud πίστευε πως όταν η λίμπιντο αποσύρεται από το αντικείμενο για να επιστρέψει στο Εγώ,  τότε κάθε μεταβιβαστική κίνηση ακυρώνεται. Άλλωστε αυτός ήταν ο λόγος που διέκρινε τις μεταβιβαστικές από τις ναρκισσιστικές νευρώσεις. Με τις ναρκισσιστικές νευρώσεις ήθελε να περιγράψει τις ψυχώσεις.

Όμως η κλινική εμπειρία στις μέρες μας δείχνει ότι μπορούμε να μιλάμε για ναρκισσιστικές μεταβιβάσεις. Αυτό διαπιστώνεται στις αποκαλούμενες ναρκισσιστικές οργανώσεις με την εξιδανικευμένη μεταβίβαση και τη μεταβίβαση-καθρέφτη (Kohut), αλλά και στις ίδιες τις ψυχώσεις όπου παρατηρούμε το φαινόμενο της μεταβίβασης.

Ο A. Green (2001) θεωρεί ότι ο ναρκισσισμός αποτελεί μια παρένθεση στη θεωρία του Freud. Με βάση την πρώτη φροϋδική θεωρία, στη σεξουαλικότητα αντιτίθενται οι ενορμήσεις του Εγώ ή της αυτοσυντήρησης. Με βάση τη δεύτερη θεωρία του, στη σεξουαλικότητα αντιτίθεται η ενόρμηση της καταστροφής. Μεταξύ της πρώτης και της δεύτερης θεωρίας, ο ναρκισσισμός είναι το αποτέλεσμα της λιβιδινοποίησης του Εγώ. Με την εισαγωγή της δεύτερης τοπικής θεωρίας και της δεύτερης θεωρίας των ενορμήσεων, ο Freud –όπως ισχυρίζεται ο Green– έχασε το ενδιαφέρον του για το ναρκισσισμό. Δε συμμερίζομαι  μια τέτοια εκδοχή. Είναι αλήθεια ότι το κείμενό του Για το Ναρκισσισμό (1914) αποτελεί τη σημαντικότερη μελέτη. Ωστόσο δεν πιστεύω ότι αποτελεί παρένθεση. Οι προβληματισμοί του πάνω στη λίμπιντο ως προς το τι και πώς επενδύει (Νέες Εισαγωγικές Διαλέξεις, Επιτομή), οι ανεπάρκειες του Εγώ και οι εξ αυτών απορρέοντες κίνδυνοι κατάρρευσής του νομίζω κάθε άλλο παρά απομακρύνουν τον Freud από την έρευνά του για το ναρκισσισμό. Βεβαίως, μπορεί να ισχυριστεί κανείς ότι έστρεψε το ενδιαφέρον του (και) στην ενόρμηση καταστροφής. Όμως μέσα από αυτή μιλά για ένα αδύναμο Εγώ, το οποίο δεν μπορεί να κρατήσει τις επενδύσεις ούτε επάνω του. Εδώ πράγματι ο ναρκισσισμός τίθεται σε δοκιμασία. Τη σχέση αυτή του ναρκισσισμού με την ενόρμηση της καταστροφής ο Green ονομάζει «αρνητικό ναρκισσισμό».

Η θεωρία

Ο Βασίλης Δημόπουλος είναι ψυχίατρος, ψυχαναλυτής, μέλος της Ελληνικής Ψυχαναλυτικής Εταιρείας και της Διεθνούς Ψυχαναλυτικής Ένωσης. Διδάσκων αναλυτής της Ελληνικής Ψυχαναλυτικής Εταιρείας. Οι κλινικές και θεωρητικές του αναζητήσεις αφορούν ιδιαίτερα τον ναρκισσισμό, τη δόμηση και τις λειτουργίες του εγώ, την υποκειμενοποίηση, τις ψυχικές εγγραφές και τα παράγωγά τους, το όνειρο καθώς και την ψυχοσωματική. Τους προβληματισμούς του αναπτύσσει σε συνέδρια και σε άρθρα. ΚΥΚΛΟΦΟΡΟΥΝ: ▶ Το σώμα και οι ψυχικές αναπαραστάσεις του, Γαβριηλίδης, 2013. ▶ Οι ψυχικές άμυνες και τα παράδοξά τους, Αρμός, 2016. ▶ Ψυχαναλυτική Τεχνική. Η τέχνη της ψυχανάλυσης, Νήσος, 2017. ▶ Στοιχεία για την ψυχική μορφοποίηση. Η δυναμική του τραύματος, Γαβριηλίδης, 2018. ▶ Το αντι-κείμενο, Αρμός, 2019. ▶ Το όνειρο, Αρμός, 2021.

Δείτε παρουσιάσεις βιβλίων εδώ.

Η θεωρία