Το ψυχαναλυτικό κίνημα

Ernest Gellner

Η Πανουργία του Παραλόγου

Ὁ Gellner, φιλόσοφος καὶ κοινωνικὸς ἀνθρωπολόγος, ὑπῆρξε πολυγραφώτατος. Ἔγραψε γιὰ τὴν ἐλευθερία, τὸ ἔθνος, τὸν ἐθνικισμό, τὴ μουσουλμανικὴ κοινωνία. Στὸ ἀνὰ χεῖρας βιβλίο καταπιάνεται μὲ τὴν Ψυχανάλυση, ἡ ὁποία τὸν ἀπασχόλησε ἐπὶ σειρὰ ἐτῶν.

Κατὰ τὸν Brunner εἶναι πολὺ δύσκολο νὰ βρεῖ κανεὶς πιὸ σαφῆ καὶ ὀξυδερκῆ συγγραφέα, ὁ ὁποῖος νὰ διαθέτει μοναδικὸ ὕφος καὶ τὸ ἐξαιρετικὸ χάρισμα ποὺ τὸν καθιστᾶ ἱκανὸ νὰ ἀποφεύγει τὴν πομπώδη φρασεολογία, νὰ ἐπικεντρώνεται ἀκριβῶς στὸ θέμα καὶ νὰ παρουσιάζει τὴν ἄποψή του, ὅσο περίπλοκη κι ἂν εἶναι, μὲ σαφήνεια καὶ πνευματῶδες χιοῦμορ.

Σύμφωνα μὲ τὸν συγγραφέα, σκοπὸς τοῦ βιβλίου εἶναι νὰ προσφέρει μιὰ ἐκτίμηση τοῦ πῶς, μέσα σὲ χρονικό διάστημα μικρότερο τοῦ μισοῦ αἰώνα, αὐτὸ τὸ σύστημα ἰδεῶν κατάφερε νὰ κατακτήσει ἕνα τόσο μεγάλο κομμάτι τοῦ κόσμου, καὶ σὲ τέτοιο βαθμό, ὥστε νὰ ἀποτελεῖ πλέον τὸ κυρίαρχο ἰδίωμα στὴ συζήτηση γιὰ τὴν προσωπικότητα καὶ τὶς ἀνθρώπινες σχέσεις. Ὁ Gellner συνδέει τὶς κεντρικὲς ἰδέες καὶ τὶς πρακτικὲς τῆς ψυχανάλυσης μὲ τὶς σημαντικώτερες, κοινωνικὲς καὶ πνευματικές, ἀλλαγὲς τῆς ἐποχῆς.

Θεωρεῖ τὴν ψυχανάλυση ὡς μιὰ κοσμικὴ θρησκεία, ἕνα σύστημα πίστης, μιὰ διάδοχη κατάσταση τοῦ ποιμενικοῦ ρόλου ποὺ εἶχε ἡ ἐκκλησία παλαιότερα, ἱκανὴ νὰ ἐξασφαλίσει πληθώρα ὀπαδῶν καὶ νὰ προσφέρει ἕνα εἶδος κοσμικῆς λύτρωσης. Ἀνατρέχει στὰ σημαντικώτερα ρεύματα ἰδεῶν τῆς ἐποχῆς (Ἀναγγένηση, Διαφωτισμός, Μαρξισμὸς κ.ἄ.) συγκρίνοντάς τα μὲ τὸν Φροϋδισμό. Χαρακτηριστικὰ ἀναφέρει: Ὁ Φροϋδισμὸς ἦταν διαφορετικός. Ἀπὸ τὴν πρώτη στιγμή, ἐμπεριεῖχε μιὰ συγκεκριμένη τάση γιὰ πολιτικὸ ἐφησυχασμό. Ἡ σωτηρία ἐναποτίθεται στὴν προσαρμογή, ἕναν ὅρο τὸν ὁποῖον οὐσιαστικὰ εἰσήγαγε στὸ ἠθικὸ λεξιλόγιο τοῦ σύγχρονου ἀνθρώπου ἡ ψυχολογία τοῦ βάθους. Ὑπαινικτικὰ ἢ ἀπροκάλυπτα κήρυττε τὴν ἀποδοχὴ τοῦ κοινωνικοῦ συστήματος, κάτι τὸ ὁποῖο, τελικά, προκάλεσε κάποια ἀμηχανία κατὰ τὴν περίοδο τοῦ Hitler (θὰ ἔπρεπε κι αὐτὸ τὸ καθεστὼς νὰ γίνει ἀποδεκτὸ ἀπὸ τὸν ἄνθρωπο ποὺ “τὰ εἶχε βρεῖ μὲ τὸν ἑαυτό του”;).

Μὲ τὸ δηκτικό του ὕφος καὶ τὸ φλεγματικό του χιοῦμορ διατυπώνει ρήσεις, ὅπως: Ἂν ἡ ἀνάλυση ἦταν ἀποτελεσματική, οἱ Γιαπωνέζοι θὰ τὴν εἶχαν υἱοθετήσει ἐδῶ καὶ πολὺ καιρό, καὶ θὰ εἶχαν πλημμυρίσει τὴν παγκόσμια ἀγορὰ μὲ φθηνότερους, πιὸ γρήγορους καὶ πιὸ ἀποτελεσματικοὺς ἀναλυτές.

Κατὰ φαντασίαν εἶναι ἡ θεραπεία καὶ ὄχι ἡ ἀσθένεια!